امامتیکى از مسائل اساسى و زیربنایى مذهب
تشیع است. امامت از دیدگاه تشیع، زعامت و رهبرى امت در امور معاش و معاد
مىباشد (1) که مسالهاى سیاسى - دینى بشمار مىرود و از روز نخست، شیعه
بر آن پایدار مانده و پیوسته در حال مبارزه با سلطههاى جور بوده است.
امام، از نظر شیعه یک رهبر سیاسى و پیشواى دینى به حساب مىآید که هر دو سمت را با هم جمع کرده و هر دو جهت را عهدهدار است.
شیعه
از روز نخست، در تمامى حرکتها و اقدامات سیاسى خود، حتى مانند پذیرفتن
زمامدارى و ولایت از جانب خلفاى وقت، از امام معصوم عصر خویش دستور
مىگرفتند، یا رخصت دریافت مىداشتند و این بدین معنى بود که امام عصر
خویش را رهبر سیاسى به حق مىدانستند. و امامان نیز همواره خلفا را غاصب
حق خویش مىشمردند.
پیامبر اسلام، با بدست آوردن قدرت و نیروى مردمى، دو عمل سیاسى چشمگیر انجام داد، یکى تشکیل امت و دیگر تاسیس دولت.
پیامبر
اسلام با مطرح کردن برادرى اسلامى، یک وحدت ملى منسجم و مستحکم بر پایه و
اساس دین بوجود آورد که این خود یکى از بزرگترین کارهاى سیاسى او بود که
با تلاش فراوان انجام گرفت و این وحدت ملى به نام «امت اسلامى» هنوز
پابرجاست و از اساسىترین پایهها در جهتدهى به سیاست اسلامى به حساب
مىآید.
یکى از مفاهیم شاخص در فرهنگ سیاسى اسلام,
بیعت است. تلاش براى گرفتن بیعت و یا نزاع به دلیل شکستن آن همواره بخش
مهمى از تاریخ سیاسى اسلام را رقم زده است. نیم نگاهى به بارزترین حوادث
سیاسى ـ اجتماعى صدر اسلام, جناح بندى هاى عمده موجود در آن زمان و اندیشه
و برهانى که هر یک با خود داشتند, گویاى نهادینه بودن باورِ وفادارى به
بیعت در میان آن ها است.
در دوران معاصر و به دنبال پیدایش اندیشه
هاى مبتنى بر مردم سالارى در اداره جامعه و تلاش در جهت مشارکت هرچه بیش
تر مردم در اداره امور سیاسى, توسعه آزادى ها و… به عنوان اساسى ترین
شاخصه هاى دموکراسى, اهمیت این واژه مضاعف شده است, زیرا بیعت تجلّى گاه
بخشى از مشارکت مردم در اداره سیاسى جامعه در نظام سیاسى اسلام تلقّى شده
است. بسیارى از کسانى که ارادت و دل بستگى به اسلام دارند, تلاش مى کنند
با تشبیه و تطبیق آن با مسئله(حق رأى) در نظام هاى دموکراتیک گوشه اى از
ساختار مترقیِ نظامِ سیاسى در اسلام را هویدا نمایند.
اگرچه کمال
و خاتمیت اسلام رهین این است که همه مکارم و فضایل انسانى را یک جا داشته
باشد و نخستین منادیِ کرامت انسانى باشد, ولى یافتن مجارى ایین هدف بزرگ و
تطبیق آن با آن چه در اندیشه انسانِ معاصر از حقوق طبیعى فرزندان آدم تلقى
مى شود, کارى بس دشوار و محتاج دقّت و وسواس است.
از این رو,
تحلیلِ دقیقِ ماهیتِ بیعت و تطبیق و مقایسه آن با نهادها و مفاهیم مشابه
در فرهنگ سیاسى معاصر, ضرورى و حیاتى است. نگارنده سعى دارد که در این
مختصر بعضى از زوایاى این امر را طى موارد ذیل, تا حدودى روشن سازد:
از علماى اهل سنت وجماعت بوده ودوبار
ریاست جامع شریف الازهر را بـه عـهـده گـرفـتـه اسـت, میان اووعبدالحسین
شرف الدین که از علماى شیعه است مناظراتى مـتـعـدد در گـرفت که در کتابى به
نام المراجعات جمع آورى شده واین مناظرات فقهى سبب تشیع شیخ سلیم بشرى گشت
.
او در اولین مناظره اعلام کرد که متعصب نبوده ومى گوید: من تنها
جوینده یک گمشده وخواهان یک حقیقت مى باشم, پس اگر حق آشکار شد, مسلما
پیروى از حق سزاواتر است, واگر نشد من مانند گوینده این بیتم: نحن بما
عندنا وانت بما عندک راض والراى مختلف
(هر یک از ما وشما به آنچه دارد راضى است , هر چند که آراءمختلف باشد).
ایـن
مناظرات بیانگر دانش, بزرگوارى, اخلاق وحقیقت جویى دوطرف بوده ودر پایان
مناظرات شیخ سلیم بشرى اعلام مى دارد: پـوشـیـده هـا نـمـایان , حقیقت از
مخفى گاه خود ظاهر وروشنایى صبح براى هر بینائى پدیدار گـشـت, خدا را شکر
مى کنم که ما را به دین خود هدایت وتوفیق عمل در راه خود را به ما عنایت
نمودوصلوات وسلام خدا بر پیامبر وآل او باد.
فاطمه (علیها السلام) در نزد مسلمانان
برترین و والامقام ترین بانوی جهان در تمام قرون و اعصار می‌باشد. این
عقیده بر گرفته از مضامین احادیث نبوی است. این طایفه از احادیث، اگر چه
از لحاظ لفظی دارای تفاوت هستند، اما دارای مضمونی واحد می‌باشند. در یکی
از این گفتارها (که البته مورد اتفاق مسلمانان، اعم از شیعه و سنی است)،
رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) می‌فرمایند: "فاطمه سرور زنان
جهانیان است".
اگر چه بنابر نص آیه شریفه قرآن، حضرت مریم برگزیده
زنان جهانیان معرفی گردیده و در نزد مسلمانان دارای مقامی بلند و عفت و
پاکدامنی مثال‌زدنی می‌باشد و از زنان برتر جهان معرفی گشته است، اما او
برگزیده‌ی زنان عصر خویش بوده است. ولی علو مقام حضرت زهرا (علیها السلام)
تنها محدود به عصر حیات آن بزرگوار نمی‌باشد و در تمامی اعصار جریان دارد.
لذا است که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) در کلامی دیگر
صراحتاً فاطمه (علیها السلام) را سرور زنان اولین و آخرین ذکر می‌نمایند.
اما نکته‌ای دیگر نیز در این دو حدیث نبوی و احادیث مشابه دریافت میشود و
آن اینست که اگر فاطمه (علیها السلام) برترین بانوی جهانیان است و در بین
زنان از هر جهت، کسی دارای مقامی والاتر از او نیست، پس شناخت سراسر
زندگانی و تمامی لحظات حیات او، از ارزش فوق العاده برخوردار می‌باشد. چرا
که آدمی با دقت و تأمل در آن می‌تواند به عالیترین رتبه‌های روحانی نائل
گردد. از سوی دیگر با مراجعه به قرآن کریم درمی‌یابیم که آیات متعددی در
بیان شأن و مقام حضرتش نازل گردیده است که از آن جمله می‌توان به آیه‌ی
تطهیر، آیه مباهله، آیات آغازین سوره دهر، سوره کوثر، آیه اعطای حق ذی
القربی و... اشاره نمود که خود تأکیدی بر مقام عمیق آن حضرت در نزد خداوند
است. این آیات با تکیه بر توفیق الهی، در مقالات دیگر مورد بررسی قرار
خواهد گرفت. ما در این قسمت به طور مختصر و با رعایت اختصار، به مطالعه
شخصیت و زندگانی آن بزرگوار خواهیم پرداخت.
معنى امام
امام و پیشوا بکسى گفته میشود که پیش جماعتى افتاده رهبرى ایشان را در یک
مسیر اجتماعى یا مرام سیاسى یا مسلک علمى یا دینى بعهده گیرد والبته
بواسطه ارتباطى که با زمینه خود دارد در وسعت و ضیق تابع زمینه خود خواهد
بود .
آئین مقدس اسلام ( چنانکه از فصلهاى گذشته روشن شد ) زندگانى عموم بشر را ازهرجهت درنظر گرفته ، دستور میدهد .
از
جهت حیات معنوى مورد بررسى قرار داده و راهنمائى میکند و در حیات صورى نیز
از جهت زندگى فردى و اداره آن مداخله مینماید چنانکه از جهت زندگى اجتماعى
و زمامدارى آن ( حکومت ) مداخله مینماید .
بنا برجهاتى که شمرده شد امامت و پیشوائى دینى دراسلام از سه جهت ممکن است مورد توجه قرار گیرد .
از جهت رهبرى و ارشاد حیات معنوى .
شیعه
معتقد است که چنانکه جامعه اسلامى بهر سه جهت نامبرده نیازمندى ضرورى دارد، کسیکه متصدى اداره جهات نامبرده است و پیشوائى جماعت را در آن جهات بعهده
دارد ، ازناحیه خدا و رسول باید تعیین شود .
و البته پیغمبر اکرم (ص ) نیز بامر خدا تعیین فرموده است .
امامت و جانشینى پیغمبر اکرم (ص ) و حکومت اسلامى
انسان
با نهاد خدادادى خود بدون هیچگونه تردید درک میکند که هرگز جامعه انسانى
متشکلى مانند یک کشور یا یک شهر یا ده یا قبیله و حتى یک خانه که از چند
تن انسان تشکیل مییابد ، بدون سرپرست و زمامدارى که چرخ جامعه را بکار
اندازد و اراده او باراده هاى جزو حکومت کند، و هر یک از اجزاء جامعه را
بوظیفه اجتماعى خود وا دارد ، نمیتواند ببقاء خود ادامه دهد و درکمترین
وقتى اجزاء آن جامعه متلاشى شده وضع عمومیش بهرج و مرج گرفتار خواهد شد.
او در تونس متولد شد. و بعد از گذر از
ایام طفولیت به کشورهای غربی مسافرت نمود تا بتواند از شخصیتهای مختلف
علمی بهره مند شود. در مصر علمای الازهر از او دخواست کردند که در آنجا
بماند و طلاب الأزهر را از علم فراوان خود بهره مند سازد ولی قبول نکرد و
در عوض سفری که به عراق داشت با مباحثات فراوان با علمای شیعة امامیة مذهب
تشیع را انتخاب نمود و الآن در دنیا از مروجین تشیع شناخته می شود و
کتابهایی را نیز در دفاع از این مذهب تألیف نموده است.
او در بخشی از
کتابش می گوید:«شیعه ثابت قدم بوده و صبر کرده و به حقّ تمسک کرده است
... و من از هر عالمی تقاضا دارم که با علمای شیعه مجالست کرده و با آنان
بحث نماید: که به طور قطع از نزد آنان بیرون نمی آید جز آن که به مذهب
آنان که همان تشیع است بصیرت خواهد یافت... آری من جایگزینی برای مذهب
سابق خود یافتم و سپاس خداوند را که مرا بر این امر هدایت نمود و اگر
هدایت و عنایت او نبود, هرگز بر این امر هدایت نمی یافتم.
حضرت امیر المومنین علی (ع) فرزند
ابوطالب شیخ بنی هاشم عموی پیغمبر اکرم (ص) بود که پیغمبر اکرم او را
سرپرستی نموده و در خانه خود جای داده و بزرگ کرده بود و پس از بعثت نیز
تا زنده بود ازآن حضرت حمایت کرد و شر کفار عرب و خاصه قریش را از وی دفع
نمود .
علی ع بنا به نقل مشهور ده سال پیش از بعثت متولد شد و پس
از شش سال بر اثر قحطی که در مکه و حوالی آن روی دا د بنا به در خواست
پیغمبر اکرم ص از خانه پدر به خانه پسرعموی خود پیغمبر اکرم منتقل کردید.
و تحت سرپرستی و پرورش مستقیم آن حضرت درآمد پس از چند سال که پیغمبر اکرم
ص به موهبت نبوت نایل شد و برای نخستین بار در غار حرا وحی آسمانی به وی
رسید. وقتی که از غار رهسپار شهر و خانه خود شد وما جرارا فرمودعلی ع به
آن حضرت ایمان آورد. وباز درمجلسی که پیغمبرا کرم ص خویشاوندان نزدیک خود
را جمع کرده و بدین خدا دعوت نمود فرمود نخستین کسی از شما که دعوت مرا
بپذیرد خلیفه و وصی و وزیر من خواهد بود.تنها کسیکه از جای خود بلند شد و
ایمان آورد علی ع بود و پیغمبر اکرم ایمان او را پذیرفت و وعده های خود را
درباره اش امضا نمود. از این روی علی ع نخستین کسی است که به اسلام ایمان
آورد و نخستین کسی است که هرگز غیر خدای یگانه را نپرستید.
علی ع
پیوسته ملازم پیغمبر اکرم ص بود تا آن حضرت از مکه به مدینه هجرت نمود و
در شب هجرت نیز که کفار خانه آن حضرت را محاصره کرده بودند و تصمیم داشتند
آخر شب به خانه ریخته و آن حضرت را در بستر خواب قطعه قطعه نمایند علی ع
در بستر پیغمبر اکرم ص خوابید و آن حضرت از خانه بیرون آمده .رهسپار مدینه
گردید.
اندیشمندان درباره آغاز پیدایش تشیع، نظرهاى متفاوتى دارند که آن را به طورکلى به دو دسته مى توان تقسیم کرد:
الف)
نویسندگان و پژوهش گرانى که مى گویند تشیع پس از رحلت پیامبراکرم(صلى الله
علیه وآله وسلم)ایجاد شده است. اینان خود چند دسته اند:
1. گروهى مى
گویند تشیع در روز سقیفه پدید آمده است، همان روزى که گروهى از بزرگان
صحابه با صراحت گفتند: على(علیه السلام) اولى به امامت و خلافت است.[1]
2.
دسته دوم، پیدایش شیعه را به اواخر خلافت عثمان مربوط مى دانند و انتشار
آراى عبدالله بن سبا در این زمان را به پیدایش تشیع ربط مى دهند.[2]
3.
گروه دیگرى معتقدند شیعه در روز فتنه الدار(روز قتل خلیفه سوم)پدید آمده
است. پس از این روز، پیروان على(علیه السلام) که همان شیعیان بودند، در
مقابل خون خواهان عثمان(عثمانیان)قرار گرفتند. ابن ندیم مى نویسد:» وقتى
طلحه و زبیر با على(علیه السلام)مخالفت کردند و جز به خون خواهى عثمان به
چیزى دیگر قانع نشدند، على خواست با آن ها بجنگد تا سر به فرمان حق نهند.
آن روز، کسانى را که از او پیروى کردند، به نام شیعه خواندند و او خود نیز
به آن ها مى گفت: شیعیان من.»[3]ابن عبد ربه اندلسى نیز مى گوید: «شیعیان
کسانى هستند که على را بر عثمان تفضیل دادند».[4]
4. دسته چهارم معتقدند که تشیع پس از ماجراى حکمیت تا شهادت على(علیه السلام)به وجود آمده است.[5]