مقدمه:
امام علی بن موسی‌الرضا (علیه السلام) هشتمین امام شیعیان از سلاله پاک رسول خدا و هشتمین جانشین پیامبر مکرم اسلام می‌باشند.
ایشان
در سن 35 سالگی عهده‌دار مسئولیت امامت و رهبری شیعیان گردیدند و حیات
ایشان مقارن بود با خلافت خلفای عباسی که سختی‌ها و رنج بسیاری را بر امام
رواداشتند و سر انجام مأمون عباسی ایشان را در سن 55 سالگی به شهادت
رساند. در این نوشته به طور خلاصه، بعضی از ابعاد زندگانی آن حضرت را
بررسی می‌نماییم.
نام، لقب و کنیه امام:
نام مبارک
ایشان علی و کنیه آن حضرت ابوالحسن و مشهورترین لقب ایشان "رضا" به معنای
"خشنودی" می‌باشد. امام محمد تقی (علیه السلام) امام نهم و فرزند ایشان
سبب نامیده شدن آن حضرت به این لقب را اینگونه نقل می‌فرمایند: "خداوند او
را رضا لقب نهاد زیرا خداوند در آسمان و رسول خدا و ائمه اطهار در زمین از
او خشنود بوده‌اند و ایشان را برای امامت پسندیده‌اند و همینطور (به خاطر
خلق و خوی نیکوی امام) هم دوستان و نزدیکان و هم دشمنان از ایشان راضی و
خشنود بودند."
یکی از القاب مشهور حضرت "عالم آل محمد"
است. این لقب نشانگر ظهور علم و دانش ایشان می‌باشد. جلسات مناظره متعددی
که امام با دانشمندان بزرگ عصر خویش، بویژه علمای ادیان مختلف انجام داد و
در همه آنها با سربلندی تمام بیرون آمد دلیل کوچکی بر این سخن است، که
قسمتی از این مناظرات در بخش "جنبه علمی امام" آمده است. این توانایی و
برتری امام، در تسلط بر علوم یکی از دلایل امامت ایشان می‌باشد و با تأمل
در سخنان امام در این مناظرات، کاملاً این مطلب روشن می‌گردد که این علوم
جز از یک منبع وابسته به الهام و وحی نمی‌تواند سرچشمه گرفته باشد.
نام: موسى بن جعفر.
کنیه: ابو ابراهیم، ابوالحسن، ابوالحسن اوّل، ابوالحسن ماضى، ابوعلى و ابواسماعیل.
القاب: کاظم، صابر، صالح، امین و عبدالصالح.
نکته: آن حضرت در میان شیعیان به «باب الحوائج» معروف است.
منصب: معصوم نهم و امام هفتم شیعیان.
تاریخ ولادت: هفتم ماه صفر سال 128 هجرى. برخى نیز سال 129 را ذکر کردند.
محل تولد: ابواء (منطقهاى در میان مکه و مدینه) در سرزمین حجاز (عربستان سعودى کنونى).
نسب پدرى: امام جعفر بن محمد بن على بن حسین بن على بن ابىطالب علیهم السلام.
نام
مادر: حمیده مصفّاة. نامهاى دیگرى نیز مانند حمیده بربریه و حمیده
اندلسیه نیز براى او نقل شده است. این بانو از زنان بزرگ زمان خویش بود و
چندان فقیه و عالم به احکام و مسائل بود که امام صادق علیه السلام زنان را
در یادگیرى مسائل و احکام دینى به ایشان ارجاع مىداد. و دربارهاش فرمود:
«حمیده، تصفیه شده است از هر دنس و چرکى؛ مانند شمش طلا. پیوسته فرشتگان
او را حفاظت و پاسبانى نموده تا رسیده است به من، به خاطر آن کرامتى که از
خداى متعال براى من و حجت پس از من است.»
مدت امامت: از
زمان شهادت پدرش، امام جعفر صادق علیه السلام، در شوال 148 هجرى تا رجب
سال 183 هجرى، به مدت 35 سال. آن حضرت در سن بیست سالگى به امامت رسید.
تاریخ
و سبب شهادت: 25 رجب سال 183 هجرى، در سن 55 سالگى، به وسیله زهرى که در
زندان سندى بن شاهک به دستور هارون الرشید به آن حضرت خورانیده شد.
محل دفن: مکانی به نام مقابر قریش در بغداد (در سرزمین عراق) که هم اکنون به «کاظمین» معروف است.
ولادت امام و نامگذاری
امام جعفر
صادق، امام ششم شیعیان، در هفدهم ربیع الاول سال 83 هجری قمری در مدینه
متولد گردید. کنیه ایشان ابو عبدالله و لقبشان صادق می باشد. پدر
ارجمندشان امام باقر و مادرش ام فروة است. رسول خدا سالها قبل ولادت آن
حضرت را خبر داده و فرموده بود نام او را صادق بگذارید، زیرا از فرزندان
او کسی است که همنام اوست، اما دروغ می گوید «جعفر کذّاب».
دوران قبل از امامت
در
دوران قبل از امامت، حضرت شاهد فعالیتهای پدر خویش در نشر معارف دینی و
تربیت شاگردان وفا دار و با بصیرت بود. امام باقر در مناسبتهای مختلف به
امامت و ولایت فرزندش جعفر صادق تصریح فرموده و شیعیان را پس از خودش به
پیروی از او فرا می خواند. لذا احادیث، زیادی مبنی بر نص امامت حضرت صادق
نقل شده است.
امام صادق در سال 114 هجری قمری پس از شهادت
پدرش در سن 31 سالگی به امامت رسید. دوران امامتش مصادف بود با اواخر
حکومت امویان که در سال 132 به عمر آن پایان داده شد و اوایل حکومت
عباسیان.
امام پنجم، امام محمد باقرعلیه السلام در روز دوشنبه سوم صفر و بنا به قولى، اول رجب سال 57 هجرى در مدینه متولد شدند .
والده آن حضرت، "فاطمه" دختر امام حسن مجتبى علیه السلام بود و از زنان با کمال محسوب مىشد .
از
امام صادق علیه السلام روایت شده است که در شأن آن بانوى بزرگوار فرمود:
"جدهام زن بسیار راستگویى بود و در خاندان امام حسن علیه السلام زنى به
درجه و مقام او نرسید .
نام آن حضرت "محمد"، کنیه ایشان "ابوجعفر" و القاب ایشان "باقر"، "شاکر" و "هادى" است .
لقب "باقر" را پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به آن حضرت داده بود و فرموده بود: "او علم دین را خواهد شکافت." (باقر: شکافنده)
بسیارى از روایات فقهى و غیر فقهى شیعه از آن حضرت روایت شده است.
آن
حضرت به جابربن عبدالله انصارى فرمود: "اى جابر! به خدا قسم، خداوند، علم
تمامى آنچه را که قبلا واقع شده و آنچه را که بعداً واقع خواهد شد به من
اعطا کرده است! "
لقب "باقر" را پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به آن حضرت داده بود و فرموده بود: "او علم دین را خواهد شکافت."
آن حضرت در اعلى درجه صفات کریمه انسانى بود و از این جهت، همردیف پدران گرامى خویش و همدوش آنان به شمار مىآمد .
حیات
آن حضرت مقارن با حکومت امویان بود. هشام بن عبدالملک، ایشان و فرزندشان
امام جعفر صادق علیه‌السلام را از مدینه به دمشق احضار کرد و چون آنان
وارد دمشق شدند، هشام به منظور تحقیر آن بزرگواران سه روز به آنان اجازه
ملاقات نداد .
روز چهارم چون امام داخل شد، مشاهده کرد که هشام بر
تخت نشسته و لشکریان مسلح وى اطراف او حضور دارند و محلى را به عنوان هدف
تیراندازى معین کرده بودند که بزرگان سپاه به طرف آنان تیراندازى مىکردند.
نام مبارک امام چهارم علی است و مشهورترین
القاب آن حضرت زین العابدین و سجّاد می‌باشد و مشهورترین کنیه ایشان
ابامحمد و ابوالحسن است. مدّت عمر آن بزرگوار پنجاه و هفت سال است. ایشان
پانزدهم جمادی الاول سال سی و هشتم هجری به دنیا آمد. تولد آن بزرگوار دو
سال قبل از شهادت امیرالمؤمنین علیه السلام است و تقریباً بیست و سه سال
با پدر بزرگوار زندگی کرد. پس مدت امامت آن بزرگوار سی و چهار سال است.
حضرت
سجّاد علیه السلام پدری چون حسین دارد و مادرش دختر یزدگرد پادشاه ایران
است که دست عنایت حق به طور خارق العاده این دختر را به امام حسین
می‌رساند. شرافت این زن آن است که مادر نُه نفر از ائمه طاهرین می‌شود و
چنانچه امام حسین علیه السلام «اب الائمه» است. این زن نیز «ام الائمه»
است.
گرچه امام سجاد علیه السلام با اهل‌بیت علیهم السلام در همه
فضایل وجه اشتراک دارند و هیچ فرقی میان آنان از نظر صفات و فضایل انسانی
نیست، اما از نظر گفتار و کردار شباهت تامّی به جدشان امیرالمؤمنان علی
علیه السلام دارد. که آن موارد را ذکر می‌نماییم.
نام: حسن بن علی .
کنیه: ابو محمد.
نام و کنیه آن حضرت را پیامبر اکرم (ص) تعیین فرمودند.
القاب: مجتبى، سیّد، سبط، زکى، تقى، حجت، برّ، امین، زاهد و طیّب.
منصب: معصوم چهارم، امام دوم شیعیان و پنجمین خلیفه اسلامى.
تاریخ
ولادت: نیمه ماه مبارک رمضان سال سوم هجرى. برخى نیز تولد آن حضرت را سال
دوم هجرى دانستهاند. او نخستین فرزند امیرالمؤمنین (ع) و فاطمه زهرا (س)
است.
محل تولد: مدینه مشرفه، در سرزمین حجاز (عربستان سعودىکنونى).
نسب پدرى: امیرالمؤمنین، امام على بن ابىطالب بن عبدالمطلب.
مادر: فاطمه زهرا، دختر پیامبر (ص).
فاطمه (علیها السلام) در نزد مسلمانان
برترین و والامقام ترین بانوی جهان در تمام قرون و اعصار می‌باشد. این
عقیده بر گرفته از مضامین احادیث نبوی است. این طایفه از احادیث، اگر چه
از لحاظ لفظی دارای تفاوت هستند، اما دارای مضمونی واحد می‌باشند. در یکی
از این گفتارها (که البته مورد اتفاق مسلمانان، اعم از شیعه و سنی است)،
رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) می‌فرمایند: "فاطمه سرور زنان
جهانیان است".
اگر چه بنابر نص آیه شریفه قرآن، حضرت مریم برگزیده
زنان جهانیان معرفی گردیده و در نزد مسلمانان دارای مقامی بلند و عفت و
پاکدامنی مثال‌زدنی می‌باشد و از زنان برتر جهان معرفی گشته است، اما او
برگزیده‌ی زنان عصر خویش بوده است. ولی علو مقام حضرت زهرا (علیها السلام)
تنها محدود به عصر حیات آن بزرگوار نمی‌باشد و در تمامی اعصار جریان دارد.
لذا است که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) در کلامی دیگر
صراحتاً فاطمه (علیها السلام) را سرور زنان اولین و آخرین ذکر می‌نمایند.
اما نکته‌ای دیگر نیز در این دو حدیث نبوی و احادیث مشابه دریافت می‌شود و
آن اینست که اگر فاطمه (علیها السلام) برترین بانوی جهانیان است و در بین
زنان از هر جهت، کسی دارای مقامی والاتر از او نیست، پس شناخت سراسر
زندگانی و تمامی لحظات حیات او، از ارزش فوق العاده برخوردار می‌باشد. چرا
که آدمی با دقت و تأمل در آن می‌تواند به عالیترین رتبه‌های روحانی نائل
گردد. از سوی دیگر با مراجعه به قرآن کریم درمی‌یابیم که آیات متعددی در
بیان شأن و مقام حضرتش نازل گردیده است که از آن جمله می‌توان به آیه‌ی
تطهیر، آیه مباهله، آیات آغازین سوره دهر، سوره کوثر، آیه اعطای حق ذی
القربی و... اشاره نمود که خود تأکیدی بر مقام عمیق آن حضرت در نزد خداوند
است. این آیات با تکیه بر توفیق الهی، در مقالات دیگر مورد بررسی قرار
خواهد گرفت. ما در این قسمت به طور مختصر و با رعایت اختصار، به مطالعه
شخصیت و زندگانی آن بزرگوار خواهیم پرداخت.